Florencio Delgado Gurriarán, un lingüista comprometido desde o Novo Continente

«Foi o único poeta sociolingüista que hai en Galicia nos anos da República, e incluso en anos posteriores, e iso converteo nun poeta patriota», relata Alonso Montero. Foi galeguista comprometido ata a medula , a pesares de vivir so 14 anos da sua infancia en Galicia. De moi novo, por mor do traballo de seu pai, recorreu varias cidades españolas, desde A Coruña ata Palencia, pasando por Ourense.

En Valladolid aséntanse durante uns anos, e Delgado Gurriarán estuda aí Dereito. De novo, houbo dous fitos que serviron de xermolo para todo o que viría despois: un libro de Curros Enríquez e un exemplar da revista ‘A Nosa Terra’ . As páxinas destas dúas obras foron o comezo dunha vida adicada á literatura, á poesía, a Galicia —aínda que fora desde miles de kilómetros de distancia—.

Cando en Valladolid o seu pai ensínalle ese número de 1920 da revista ‘A Nosa Terra’, voceiro de Solidaridad Gallega, deuse de conta de que non estaba so, el mesmo o relatou: «Eu era un galegisuista por libre, pensaba que non había no mundo máis galeguistas. Non sabía que tiñamos unha bandeira, un himno e que había publicacións espalladoras desas ideas».

Engadía que achar aquela revista foi «a revelación de que eu non era un Robinsón do galeguismo». «Queda sorprendido porque ten unha gran emoción galega, e é un gran falante de galego» a pesares de vivir en Castilla y León, relata o expresidente da RAG. Gracias á outra obra, o libro de Curros Enríquez, « dase de conta que o galego existía como lingua escrita, que era un idioma moi rico e fermoso », e boa conta daquelo daban os versos do autor de Celanova que el lía. Porén, aqueles documentos «o comprometen para sempre: será galeguista na terra, na guerra e nas catro decadas en México».

Ano 1936, comeza a Guerra Civil. Florencio Delgado xa volvera á súa terra, a Valdeorras, uns anos antes, e incluso fixera incursións na política da vila. Comeza a traballar ao carón da Irmandade de Ourense para cimentar unha cultura galeguista e autonomista, e de mans do seu tío deu os seus primeiros pasos políticos nas eleccións á alcaldía de Vilamartín de Valdeorras no 1931. As súas ideas non casaban, precisamente, coas do bando franquista cando produciuse o golpe de Estado .

Conta Alonso Montero: «Cando comeza a Guerra Civil ten que fuxir porque os falangistas andan na súa procura e non precisamente para darlle unha aperta agarimosa ». Valdeorras, ademais, era terra de guerrillas e de firme oposición ante o bando golpista, a pesares de que estes controlaban o territorio.

Logra fuxir Gurriarán grazas ao seu irmán, que era xefe dos falanxistas en Córgomo. Despois de ir de aquí para alá dentro de España e Francia, alístase no bando republicano en Barcelona, coincidindo cun vello amigo, Castelao, ao que lle adicaría estas palabras tempo despois: « O personaxe máis destacado de Galicia no século actual », século XX, por aquel entonces, segundo expresou nunha entrevista coa historiadora Dolores Pla en Guadalajara, México.

Precisamente nese país de Centroamérica foi onde viviu a meirande parte da súa vida, que adicou á defensa de Galicia e do galeguismo, aínda que máis de 8.000 kilómetros de amplo océano o separaran da súa patria. «Nunca estudou filoloxía, pero era un gran estudoso dela», explica o expresidente da RAG, e en México todos os escritores que colaboraron coas revistas que el fundou, como ‘Saudade’ ou ‘Vieiros’, pedíanlle consello. « A única persona con autoridade lingüística é el », por iso o seu traballo vai moito máis aló dos seus poemarios publicados: «En moitos textos doutros autores está a man asesora e correctora do lingüista Florencio Delgado».

De feito, Alonso Montero define a Delgado Gurriarán como un poeta, precisamente, «sociolingüista». No comezo da sua carreira, coa publicación de ‘Bebedeira’ (1934), tendía máis ao hilozoísmo , herdanza directa do pontevedrés Lois Amado Carballo, pero co paso do tempo comezou a satirizar aos galegos castelanfalantes ou os que usaban esa mestura de galego e castelán, o castrapo. «Son poemas para denunciar», comenta Alonso Montero, «e deste tipo de poesía ten dous poemas ridiculizando a figura de Francisco Franco, publicados no ‘Cancioneiro da Loita Galega’».

Como hilozoista, movemento xenuinamente da literatura galega que mesturaba as vangardas de comezos do XX e as formas tradicionais da lírica galega, en opinión de Alonso Montero foi incluso mellor que Amado Carballo, pioneiro hilozoísta . Esta tendencia poética, en esencia, baseábase no uso da personificación dos elementos da paisaxe e prosopopea. «A partires de aí vai ser un gran lector, pero non so de literatura galega, senon tamén de libros relacionados coa lingüística galega», explica o expresidente da RAG.

Florencio Delgado foi un gran poeta —mentres non se compare con Homero, claro—, pero non so por iso é merecedor de ser o protagonista do Día das Letras Galegas 2022, senón que tamén está sendo recompensado o seu empeño de conservar e difundir o galego e a súa literatura a pesares de nin sequera poder vivir en Galicia . Sempre soñou con pasar os seus últimos días no seu Valdeorras natal, pero faleceu en California.