Hazte premium Hazte premium

Día das Letras Galegas 2021

Xela Arias, a poetisa «cubista» que trae consigo unha reflexión xeracional

A homenaxeada este ano das Letras rompeu co academicismo e a súa poesía dialogou co resto de artes

Xela Arias ao redor do ano 1993 Foto: Xulio Gil

Aldara Diéguez

Obrígate a traballo novo,que tamén ti pínta-lo cadro que axexas.

Xela Arias

Xela Arias é sen dúbida unha muller transgresora . Abandonou os estudos con 17 anos, foi muller nun mundo de homes e será recordada como pioneira no emprego que lle deu as verbas, imaxes e sons dentro da súa poesía.

Nacida en Sarria en 1962, e finada en Vigo no 2003, foi unha muller do seu tempo. A movida viguesa , co seu ritmo eufórico e alternativo, condicionou os seus primeiros anos nunha cidade obreira e en pé de guerra pola reconversión industrial. A obra de Xela esparexeuse eses anos entre xornais e fanzines como Festa da Palabra Silenciada, A Nosa Terra ou Faro de Vigo (porque aínda que soe raro, daquela publicábase poesía nos xornais), e a súa vida voaba entre recitais. «Era unha activista da poesía» conta Manuel Bragado, expresidente da Editorial Xerais. No festival de Poesía do Condado «viñan recitar cada ano 20 poetas de todas partes de Galicia. Ela era unha fixa».

Xela abandonou os estudos prematuramente, rebelde ante un sistema que lle ensinaba todo o que ela cría que podía aprender pola súa conta. «A autoaprendizaxe é autogoberno, é autonomía», dixo unha vez. Ese cambio de rumbo fixo que a autora se alonxase do academicismo , das modas do mundo intelectual, e poidera libremente buscar o seu xeito de facer arte. « Era unha muller nova, coa súa chupa de coiro nun mundo de profesores de instituto e universidade» que a vía con «condescendencia paternalista», debuxa Víctor Freixanes, presidente da Real Academia Galega. «Xela construiu o seu propio referente», unha mensaxe «para as novas xeneracións», afirma Bragado.

En 'Denuncia do equilibrio' no ano 86 , reflíctese o seu espíritu de cambio xeneracional. «Non se sentía a gusto estéticamente coa xeración dos 80, moi culturalista, moi basada en aspectos formais. No seu primeiro libro, de feito, o que pretende é subvertir todas estas convencións », afirma Bragado. Así, Xela fala do amor sen tapuxos nen tabúes, e busca unha ruptura formal. « Ela era cubista », porque xogou «coa propia linguaxe retorcendo as palabras , buscándolle as arestas, os picos, alongándoas, creándoas de novo».

Precisamente con Manuel Bragado coincidiu en Edicións Xerais, onde exerceu como tradutora nun momento onde a literatura galega estaba a resucitar e a lingua a reformularse. Pese a ser tan xoven, os autores respectábana, porque tiña un coñecemento detalladísimo da norma, explica o traductor. Gañou ata tres recoñecementos pola súa labor. Foi tamén editora, entre 1990 e 1996, de varias coleccións de Xerais, onde traballou con Víctor Freixanes. Traballar cos textos todos os días, segundo Freixanes, tiña a súa parte negativa: «Había que sacarlle o libro, porque era moi autocrítica. Ela tiña a mentalidade de 'se publico isto, que sexa por algo útil'» .

Xela Arias, con Celia Torres e García Crego na Editorial Xerais, en 1989 Foto: Vilar Cardona

O seu segundo libro non tivo boa aceptación entre a crítica. ‘Tigres coma cabalos’ tiña 48 poemas, e 48 fotografías de espidos , algún deles da propia Xela, tomadas polo seu entón marido, Xulio Gil. En 1990 , ano da súa publicación, entendeuse como morbo o que en realidade era un diálogo interior, explica Bragado. Ademáis, Freixanes indica que «ela quería establecer un diálogo entre a imaxe e a palabra , e iso era un punto de transgresión».

Nacería Darío, o seu primeiro fillo, no ano 1994 , e froito da súa experiencia materna chegaría Darío a Diario dous anos despois . Unha obra rebosante de amor maternal pero rompedora coa figura de nai que se agardaba . «É moi innovador no tratamento do tema na literatura galega, probablemente é un dos seus libros con maior actualidade », avanza Bragado. Xela educa ao seu fillo dende a liberdade e a autonomía e amósase como unha muller traballadora e pouco ancorada aos roles do momento. É «a maternidade sen grandes imposicións, non vivila dende o control, senon dende a axuda, poñerse a disposición, camiñar xuntos sen influír no devir do outro» explica o propio Darío Gil Arias , protagonista do libro.

Sería en 2003 , ano da súa morte por un súbito ataque ao corazón, cando publicaría a súa obra culme, ‘ Intempériome ’. «É a obra que sintetiza a súa visión do mundo», continúa Bragado. «A idea de que a primeira responsabilidade que ten cada un é rexer a súa vida, e facelo sabendo que a vida á intemperie é dura e provoca feridas». Para Freixanes, «é a obra máis madura. É a Xela que reflexiona consigo mesma e co feito de ser muller».

Baléirateme, agarímate, entrégoteme, mediocratízasteme . Desa obra nace o símbolo da súa poesía: o xogo cos pronomes ata retorcer todos os posibles significados das verbas. «Son poemas moi potentes», asegura Bragado, «Parecen anticipatorios, semella que teñen un punto moi radical, de ver a vida moi descarnada».

É un proxecto inacabado, debido a súa súbita morte. Pero formaba parte dun traballo musical no que misturaba poesía con música e cinema . O proxecto comezárao con Fernando Abreu e é o propio Abreu quen este ano lle puxo punto e final, presentando ‘Vencerse é cousa de se tratar’.

Xela tamén foi mestra. Nun dos institutos nos que deu clase de lingua e literatura, o IES A Sangriña de A Guarda, realizouse durante 10 anos un certame na memoria da súa mestra para alumnos de toda Galicia. «Chamounos a atención que moitos participantes lían a Xela, era para eles un referente» , conta Pilar Carro, diretora por entón de A Sangriña. A propia Xela, como mestra, «tiña unha excelente conexión coa xente nova».

«Nunca tivo adscrición partidaria, pero foi activista sempre , da causa palestina, do medio ambiente, do Prestige. Unhas veces estaba en Monforte recordando a figura de Lois Pereiro, outra vez en Vigo nalgunha asociación veciñal», recorda Bragado.

A Academia elixe en base a dous criterios: «por unha banda», explica Freixanes, búscase « unha obra de calidade » e pola outra, « unha proxección social . Se Carballo Calero era a resistencia do galeguismo despois da guerra civil, Xela é unha muller dos 80, do Vigo da Movida, liberada , que quere alcanzar o seu propio destino e que se reafirma na súa autonomía. A súa escolla era unha reflexión xeracional».

Esta funcionalidad es sólo para suscriptores

Suscribete
Comentarios
0
Comparte esta noticia por correo electrónico

*Campos obligatorios

Algunos campos contienen errores

Tu mensaje se ha enviado con éxito

Reporta un error en esta noticia

*Campos obligatorios

Algunos campos contienen errores

Tu mensaje se ha enviado con éxito

Muchas gracias por tu participación