As follas vivas

O primeiro que chama a atención en Outono aquí é o maxistral emprego da técnica literaria. Tódolos mecanismos formais aos que o bo artesán da escrita soe recorrer están precisamente ensamblados nesta novela: as prolepses e analepses narrativas, a intriga mantida e a anagnórese, a sabia dosificación da información e dos puntos de vista, a metanarración e o discurso lírico, a danza inversa de dous fíos de narración e de persoa... Mais non se trata dun exercicio de estilística, senón dun coidado mecanismo de reloxería que funciona con precisión, engado e beleza; tal os reloxos antigos que imaxinamos ver nos espazos da cidade belga na que teñen lugar a maioría dos episodios da novela.

E pasando ás xeografías de Outono aquí, cumpre destacar o xeito en que estas reforzan as preguntas e as dúbidas que configuran esta obra. Coma no célebre ditado de Marx, en Outono aquí «todo o sólido eslúe no aire». Auténtica cartografía de incertezas e desarraigos, ao longo destas páxinas percorremos, dende o comezo, o mundo da aldea desaparecida, tronzada pola autovía; un mundo nada idealizado, que leva no seu seo os estigmas da miseria, da violencia (patriarcal e de clase), mais tamén as pantasmas nosas que o habitan na espera de redención, comezando polos anarquistas fusilados na guerra civil. O paso fugaz, pola urbe e os traballo alienante continúa a cartografía da incerteza en Gante, epicentro da novela, corazón de Europa e de múltiples identidades (flamencas, belgas, europeas, emigradas) que riman coa nosa problemática, e lugar de agudos contrastes, no que a cidade real existe máis alá da estampa de Disney para os turistas: «Quero dicir, que isto parece o escenario dun conto dos Grimm, e está moi ben, é moi fermoso, pero levo varios días preguntándome se aquí a xente non ten vidas normais alén desta estampa».

Esa vida existe, a da cidade que vive, que é explotada, que resiste, que traballa, e que é descrita con enorme engado polo narrador: «As paredes da rúa estaban descoidadas, polo menos en comparación co resto de paredes que vira; algunha pintada, cousa que botara moito en falta na súa estancia na cidade. Na zona do arredor había pequenos comercios que inconscientemente lle lembraban algunha das dúas cidades entre as que vivira, pero que curiosamente lle infundían á zona unha sensación de xuventude da que aquelas carecían (...). Os edificios eran vellos, non antigos, senón sinxelamente vellos, dunha idade indeterminada pero que non esixía a súa conservación a calquera prezo ou a súa conversión en réditos turísticos». Mais non só percorremos os espazos de Gante: a historia e a loita acubilla neles, é reflexada de xeito maxistral na meditación/monólogo sobre Jacob von Artevelde, líder de revoltas burguesas e estatua de praza que doadamente fai pensar, en espello, na nosa historia e nas nosas estatuas (tamén as interiores).

De (anti)heroes e tumbas

En efeito, a estatua de Artevelde sérvenos para voltar ao rego dos personaxes que poboan esta novela, e que ata agora non fixeran acto de prenseza. A narración artéllase sobre a reunión de dous irmáns, Xoán e Guillerme, que tras unha vida separados e con experiencias diversas e rencores e malentendidos soterrados (o primeiro marchou ao estranxeiro e converteuse en músico exitoso de chanson; o segundo fica no país e sobrevive entre traballos precarios e unha xordeira parcial) xúntanse por un tempo en Gante no momento en que Xoán, retirado, está a sofrer un cancro e diversas operacións, e desexa a compaña de seu irmán. Mentres se van debullando os caracteres, as experiencias, os misterios e as evolucións tan diferenciadas desta parella (dende o carácter extrovertido e valente, e a orientación gay de Xoán á mansedume con mareos de Guillerme), xunto coa anagnórese na que, lectores, partillamos dende os ollos de Guillerme, xúntase a eles Irene, unha camareira galega e políglota que fai de guía, oráculo e (posteriormente) amante do protagonista. Sobre un fondo máis brumento fican outras personaxes máis breve pero delicadamente esbozadas coma Axel, o amante brabantés de Xoán ou, sobre todo, Amanda, cuxa experiencia e voz vaise desnovelando nas seccións que recrean os pensamentos de Xoán, sempre baixo títulos musicais.

Cumpre destacar a habelencia nos retratos e a vida que destilan as figuras, o que non exime ao autor da aplicación dunha sabia e fresca ironía á hora de aplicar e subverter tópicos de narración e de función narrativa. Así, a personaxe de Irene rexeita o rol estereotipado de amante, guía e final seguro e feliz para o (anti)heroe nun maxistral monólogo: «A guía revólvese, amigo, renuncia seguir sendo unha silueta arrincada do papel pintado da cidade medieval ou a parte que non encaixa na postal (...). Escoita ben, porque o teu oráculo tirou ao chan os azares cos que guiarte, pero racharon en lugar de sacar o destino, e vai romper o clímax, e vai destruír o século XIV contando a súa historia. A súa puta historia».

Música e escrita

Non quixera rematar estas verbas sen destacar de pasada dous aspectos máis que lle dan valor e un estilo propio á novela: a presenza da música non é un aspecto gratuíto, senón unha constante na escrita de Mario Regueira, e que funciona como nova capa semiótica a engadir significados, e que funciona tanto dentro da trama novelesca (Xoán é cantor, e as súas experiencias e anceios bulen como reflexións persoais arredor do arte, as raíces e o mercado) como por riba dela, a través do contrapunto dos capítulos narrados no maxín de Xoán, e cadanseu coa súa canción de título. Ao respeito podermos botar en falla e complementar nós no futuro a lectura de Outono aquí cun CD de acompañamento da banda sonora da novela.

O outro aspecto descolante é a forza moral das verbas que nos ocupan. Nunha época que rexeitou gravemente toda unión de ética e de estética, Outono aquí procura unha refutación física a este rexeitamento tradicional cunha escrita que, fondamente comprometida con valores e loitas, e que nos emociona e fai partillar delas, tamén sabe debuxar con coidado unha caligrafía de signos, de ideas, de imaxes que nada lle teñen que envexar ao máis formalista e requintado escritor dende a torre ebúrnea. E imaxino que o autor de Outono aquí entenderá perfeitamente o que quero dicir cando declaro que estamos perante unha obra exemplar de realismo socialista, tal como este debera e podería terse desenrolado.

E parafraseando ao vello Brecht, diremos que hai escritores que loitan un día e son bos, outros que loitan un ano e son mellores, mais están os que loitan e escreben toda a vida, e eses son, como Mario Regueira, os imprescindíbeis.