Unha novela outra de detectives

O protagonista en cuestión é Galip, unha avogado da cidade que descubre de súpeto que a súa muller, Rüya (o nome significa «soño» en turco) desapareceu de súpeto sen darlle explicacións. As súas sospeitas rápidamente se dirixen cara Celal, o seu primeiro marido e un ben coñecido xornalista. Na pescuda de Celal, Galip descubre que o xornalista tamén desapareceu misteriosamente. Tentanto atopar a estes dous desaparecidos, Galip sumérxese na vida de Celal, impostando o seu posto, a súa escrita e incluso a súa identidade mesma, rematando por converterse na persoa á que está buscando. Relendo escritos pasados, descubrirá cousas sobre o pasado propio, o da súa dona e o deu seu ex-marido. Mais chegados a este punto, o lector xa non pode estar seguro de se está a ler as memorias de Celal, as interpretacións destas a través do ollo deformante ou das interpretacións de Galip ou (incluso) as palabras de Galip presentadas coma se fosen as de Celal.

É que nesta obra xigantesca, a trama detectivesca constitúese nun mecanismo necesario mais realmente secundario á hora de que Pamuk erga o seu retábulo de Maese Pedro de teimas urbás e temáticas: a cidade que citamos (da que ten escrito, amais, un texto fundamental de mestura histórico-biográfica: Istanbul: Hatıralar ve Sehir ), mais tamén as obsesións pola identidade turca, sempre dacabalo entre Oriente e Occidente, as longas e detalladas listas de obxectos que describe con gusto e fascinio (e que inzaban as páxinas do seu Museo da Inocencia ), a investigación labiríntica, pausada, surrealista, coa que se fai un canto á arte de contar historias. O libro negro non é unha lectura na que o principal sexa descubrir o que pasa, senón un espazo recheo de sabor, de experiencia e de historia que paladear a pracer e de vagariño. É que poucas cidades hai no mundo coma Istambul, cuxos cambios de nomes e de amos, de culturas e relixións coma tantos outros traxes para vestir a un mesmo santo, teñen dado lugar a mundos diferentes atrapados na mesma presada de ruínas, xentes e espazos. É unha cidade que cruza e que une continentes, ideoloxías, fes. En ningún outro lugar da terra toparíamos unha quitaesencia maior da nosa humanidade. E nembargantes, a moderna Istambul é tamén unha cidade turca, un teatro onde se representan debates contemporáneos de relixión contra laicismo, de tradición contra modernidade, de pasado imperial contra presente global.

Os trinta e seis capítulos d’ O libro negro contan con cadanseu título e cita introductoria. Esta forma é, á súa maneira, o seu propio contido, xa que cada capítulo podería lerse coma se fose un artigo escrito por Celal ou por Galip impersoando a Celal. Non contamos cunha narrativa lineal. Pola contra, experimentamos o que inspirou ao escritor no medio dunha ausencia de orde no tempo ou no espazo.

E sentimos que estamos na cidade, dentro dela, vivindo a súa historia (ou historias), os seus debates, as súas identidades fragmentarias... A cidade é central para todo neste libro, coas súas múltiples historias e alianzas mesturadas no melting pot da súa forma contemporánea. Ao longo da obra, Galip da pé a unha metamorfose na que transmuta no seu estudado, Celal. Intercambian identidades e roles, mais nunca de xeito permanente: nunca para sempre. Deste xeito, os personaxes reflicten á cidade, cuxo sentido de lugar e multiplicidade de identidades acaba por impregnalo todo. É que as persoas, e as súas novas e vellas identidades sempre son benvidas por algún aspecto da natureza múltiple e variada da especia humana e da cidade.

O libro negro é unha obra que esixe a nosa relectura, mais non porque sexa dalgún xeito difícil ou impenetrábel de ler (malia o xeneroso emprego de recursos posmodernos de metanarratividade e deconstrucción. Se Walter Benjamin fose turco e saíse de copas con Jacques Lacan, acabaría saíndo á luz unha novela coma esta). Ate o de agora, nunca estiven en Istambul, mais do mesmo xeito que este libro, sinto que será unha experiencia que, unha vez probada, esixirá novas visitas e percorridos. Coa lectura de O Libro negro , poñemos o percorrido en marcha.